NUÔI TÔM Ở ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG: CON TÔM "ÔM" CÂY LÚA (KỲ 1)

Năm 2000, mô hình nuôi tôm nước lợ bắt đầu phát triển mạnh tại vùng đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL), với diện tích khoảng hơn 283.000 ha. Đến năm 2018, tổng diện tích nuôi tôm đã là hơn 600.000 ha nuôi tôm sú và khoảng 80.000 ha nuôi tôm thẻ chân trắng. Trong đó, mô hình “tôm - lúa” chiếm khoảng hơn 25% diện tích, tập trung ở các tỉnh Kiên Giang, Cà Mau, Bạc Liêu, Sóc Trăng… Tuy nhiên, do tác động diễn biến thời tiết, tình hình xâm nhập mặn và việc canh tác ở vùng trọng điểm nên người nuôi tôm gặp nhiều khó khăn.

Bỏ lúa là... mất tôm

Nằm trong vùng trọng điểm nuôi tôm của cả nước, Sóc Trăng là một trong bốn tỉnh được chọn thực hiện dự án “Xây dựng mô hình nuôi tôm - lúa ở ĐBSCL”. Vào những ngày cuối tháng 3, còn khoảng một tuần nữa người dân lấy nước vào để xử lý ao tôm, chúng tôi trở lại Mỹ Xuyên, nơi được coi là “thủ phủ” của mô hình “tôm - lúa” của tỉnh Sóc Trăng. Theo người nuôi tôm ở Mỹ Xuyên, bước vào đầu vụ năm nay thời tiết có nhiều dấu hiệu bất ổn, nắng nóng kéo dài làm ảnh hưởng quá trình sinh trưởng của tôm. Sau khi lấy nước vào xử lý khoảng một tháng, người nuôi mới bắt đầu thả tôm giống, nhưng ngay từ thời điểm này, không ít người đã lo lắng về một vụ tôm nhiều khó khăn.

Theo ông Mã Văn Hồng, Giám đốc HTX Nông ngư Hòa Đê, thời tiết chỉ là một phần, chuyện người dân bỏ lúa chạy theo sản lượng tôm mới đang là điều đáng ngại. Đây mới thật sự là nguyên nhân mang lại bất ổn cho người nuôi tôm.

Năm 2009, tổ hợp tác Hòa Đê chính thức ra đời và chuyển đổi sang hoạt động theo mô hình HTX từ năm 2014, với 16 thành viên, 15 ha diện tích “tôm - lúa”. Đến nay, HTX Nông ngư Hòa Đê có 71 thành viên với tổng diện tích 81 ha “tôm - lúa” nhưng vụ lúa năm 2018 toàn HTX chỉ thực hiện trồng được 32 ha lúa.

Ông Mã Văn Hồng cho biết, ở thời điểm đầu thực hiện, năng suất và hiệu quả mô hình “tôm - lúa” mang lại cho người dân thu nhập khá ổn định. Có những năm lợi nhuận từ tôm lên đến 80 - 90 triệu đồng/ha. Con tôm mang lại lợi nhuận cao, nhiều thành viên trong HTX đã bỏ lúa tập trung vào nuôi tôm thả với số lượng khá dày. Và khoảng ba năm trở lại đây đã xuất hiện tôm bị bệnh, chết nhiều.

Thực tế, do chênh lệch thu nhập giữa con tôm và cây lúa nên những năm tôm trúng mùa, được giá thì một số bà con không thực hiện lấp lại trồng lúa mà tiếp tục nuôi tôm, từ đó nguy cơ làm ô nhiễm môi trường chung cao, tạo điều kiện cho mầm bệnh tồn lưu, ảnh hưởng đến vụ tôm tiếp theo. Trong ba năm liên tiếp (từ 2016 đến 2018), nhiều xã viên HTX Nông ngư Hòa Đê đã mất mùa tôm khi không trồng lúa. Ngay cả những diện tích ao nuôi tôm có độ sâu, không trồng lúa thì cũng chỉ khoảng hai vụ là tôm bắt đầu có triệu chứng bệnh, năng suất cũng giảm dần. Như vụ tôm năm 2018 đã có khoảng 40% diện tích ao tôm bị gan, tụy… Ngay gia đình ông Mã Văn Hồng, thả nuôi ba ao nhưng tôm bị bệnh chỉ thu hoạch được hơn 100 triệu đồng, lỗ gần 300 triệu đồng; năm 2017 thu được 190 triệu đồng, chỉ đủ tiền thức ăn cho tôm.

Với những hộ dân duy trì trồng lúa, việc nuôi tôm không những ổn định mà còn tăng cả năng suất lẫn giá. Như hộ gia đình ông Nguyễn Văn Khoa, thành viên HTX Nông ngư Hòa Đê, với 3 ha đất, ngoài nguồn thu từ nuôi tôm, vụ lúa năm 2018 đưa vào trồng 2 ha lúa giống ST24 cho thu hoạch hơn 60 triệu đồng, trừ chi phí còn lời hơn 40 triệu đồng. Dự kiến, hết vụ tôm 2019 gia đình sẽ trồng lúa trên cả 3 ha đất.

Theo ông Mã Văn Hồng, mô hình con tôm “ôm” cây lúa rõ ràng ổn định hơn, mang lại thu nhập cao hơn. Trái lại, nuôi tôm mà không trồng lúa rủi ro rất cao. Thực tế, toàn bộ diện tích lúa tại HTX Nông ngư Hòa Đê đã ký hợp đồng thu mua với doanh nghiệp tư nhân Hồ Quang Trí với mức giá 8.200 đồng/kg đối với thu hoạch bằng tay lúa khô ráo. Do đó, vụ tới không chỉ gia đình ông mà nhiều xã viên tại HTX dự định ủi lại ao, trồng lúa.

Theo thống kê, năm 2018, tỉnh Sóc Trăng đã thả nuôi 56.160 ha tôm nước lợ, diện tích thu hoạch đạt hơn 42.681 ha, tổng sản lượng đạt 133.815 tấn. Trong tổng số 13.373 ha bị thiệt hại (tăng gần 3.946 ha so năm 2017), tôm thẻ chân trắng 7.532 ha và tôm sú 5.840 ha, thì thiệt hại do môi trường chiếm 54,5%; đốm trắng chiếm 23,8%; hoại tử gan tụy chiếm 23%. Riêng huyện Mỹ Xuyên, năm 2018 diện tích thả nuôi tôm nước lợ là 19.247,5 ha, diện tích “tôm - lúa” là 8.602 ha. Trong đó, thu hoạch được 18.171,5 ha, tổng sản lượng đạt 34.650 tấn, giảm 3.323 tấn so năm 2017. Qua thực tế sản xuất, các ngành chức năng huyện Mỹ Xuyên xác định, phải bảo đảm giữ vững diện tích lấp lúa trên nền tôm hằng năm đạt từ 9.000 ha trở lên; xác định rõ vùng nuôi bán thâm canh, vùng “tôm - lúa” để thu hút đầu tư và nâng cao hiệu quả mô hình được bền vững.

Một hướng đi, trúng hai đích

Đến cuối tháng 3 năm nay, dự báo nhiều địa phương tại ĐBSCL thời tiết nắng nóng gay gắt, nguồn nước ngọt hạn chế, nguy cơ xâm nhập mặn có khả năng kéo dài đến đầu tháng 6. Do đó, sẽ ảnh hưởng sự sinh trưởng, phát triển của con tôm. Tuy nhiên, nhiều địa phương như Cà Mau, Kiên Giang… đã có được những bước chủ động trong việc đối phó thiên tai, nên theo đánh giá ban đầu nhiều vùng thả nuôi tôm sẽ không bị ảnh hưởng quá nhiều.

Tại Kiên Giang, nhờ có được những định hướng trong phát triển mô hình “tôm - lúa”, nhiều địa phương đã sẵn sàng “đón” nguồn nước mặn, mô hình này phát triển khá mạnh, giúp nhiều người dân trong vùng “tôm - lúa” có được thu nhập ổn định.

Phó Chủ tịch UBND tỉnh Kiên Giang Mai Anh Nhịn đánh giá, mô hình “tôm - lúa” đã mở ra cho người dân nuôi tôm một hướng đi “trúng” hai đích. Thứ nhất, sự phát triển bền vững của mô hình này đã mang lại cho người dân khoản lợi nhuận 80 - 90 triệu đồng/ha từ tôm và khoảng 20 triệu đồng từ lúa, cao gấp từ ba đến bốn lần trồng hai vụ lúa trước đây. Thứ hai, mô hình này đang rất phù hợp định hướng phát triển nông nghiệp bền vững, trong đó từng bước thích ứng biến đổi khí hậu, nước biển dâng, hiện tượng cực đoan của thời tiết.

Từ khi chuyển hướng sang mô hình “tôm - lúa” năm 2006, UBND tỉnh Kiên Giang đã chỉ đạo thành lập đoàn kiểm tra, rà soát lại về chủ trương phát triển kinh tế của địa phương. Từ đó, đánh giá rõ mô hình có hiệu quả không, vướng mắc những gì… Quá trình khảo sát, đánh giá tại huyện An Minh thì mô hình “tôm - lúa” phù hợp nhu cầu thực tế, điều kiện kinh tế của người dân. Đoàn kiểm tra đánh giá rõ tổng quan về ngành, quy hoạch vùng nuôi, đầu tư trang thiết bị, kỹ thuật, công nghệ cơ sở nhằm thực hiện nhân rộng mô hình “tôm - lúa” trên diện rộng. Cùng với đó, công tác tuyên truyền, đầu tư hoàn thiện hệ thống thủy lợi phục vụ nhu cầu phát triển của từng địa phương được đẩy mạnh. Trong đó, chính quyền địa phương luôn tập trung việc quy hoạch vùng nuôi để bảo đảm diện tích thả nuôi tôm gắn liền với cây lúa và tập trung hướng dẫn kỹ thuật chăm sóc, nhất là những năm thời tiết diễn biến phức tạp.

Vụ tôm năm nay trên địa bàn tỉnh Kiên Giang đã thả nuôi khoảng 120.000 ha, trong đó có khoảng 100.000 ha trên 100% diện tích đất trồng lúa. Diện tích tôm tập trung ở bốn huyện: An Minh, An Biên, Vĩnh Thuận và U Minh Thượng. Riêng huyện An Minh đã xuống giống 100% diện tích nuôi tôm với 39.017 ha.

Ông Lê Văn Khanh, Trưởng phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn huyện An Minh cho biết, toàn bộ diện tích thả tôm được khoảng 1,5 đến 2 tháng, thời tiết năm nay có xuất hiện nắng nóng nhưng chưa có dấu hiệu ảnh hưởng nhiều đến con tôm. Huyện đã cử cán bộ kỹ thuật bám sát diễn biến của từng vùng, hướng dẫn bà con kỹ thuật chăm sóc để làm sao tránh những biến cố cho tôm. Qua gần 20 năm thực hiện mô hình “tôm - lúa”, người dân địa phương đã thấy được rất rõ lợi ích cũng như sự cần thiết của cây lúa đối với việc nuôi tôm. Chính vì vậy, tại An Minh, chỉ có một số khu vực sát biển, nước mặn quanh năm không thể trồng được lúa người dân đành trồng cỏ trên diện tích nuôi tôm. Từ năm 2017, trên địa bàn huyện An Minh bắt đầu áp dụng cả việc đưa tôm càng xanh, cua gạch xen canh với cây lúa đã mang lại năng suất, giá trị cao cho người nuôi.

Theo nguồn: nhandan.com.vn